Komunikacja interpersonalna
Jako istota społeczna człowiek potrzebuje innych ludzi. Dzięki nim zaspokaja swoje potrzeby fizjologiczne (np. aby mógł coś zjeść lub wypić, zdany jest na innych – ktoś musi pożywienie dla niego wyprodukować) i psychologiczne (szuka poczucia bezpieczeństwa w obecności innych ludzi, zaspokaja potrzebę miłości, akceptacji i przynależności, wchodząc w związek z drugim człowiekiem, pragnie być szanowany przez innych, zdobywa od innych ludzi wiedzę i informacje potrzebne do przetrwania lub do wykonania pracy etc.). Człowiek zmuszony jest więc do komunikowania się z innymi, jeśli te potrzeby chce skutecznie zaspokoić. Musi to jednak robić w określony sposób. Taki, dzięki któremu zostanie właściwie zrozumiany i otrzyma to, czego potrzebuje. Poprzez komunikację tworzymy związki z innymi ludźmi w różnych kontekstach społecznych i zawodowych.
Definicja 1: Komunikacja interpersonalna
Model 1: Model porozumiewania się
- środowisko (kontekst) oznaczające nie tylko konkretną fizyczną przestrzeń, ale również potencjał osobistych doświadczeń i podłoże kulturowe, jakie uczestnicy wnoszą do rozmowy,
- szum (zewnętrzny, np. dźwięk kosiarki za oknem, fizjologiczny, np. uszkodzony słuch i psychologiczny, który tworzą czynniki poznawcze, np. użycie zwrotu „panienko”), czyli wszystko, co utrudnia przekaz i odbiór wiadomości,
- kanał, czyli medium pośredniczące w wymianie wiadomości (np. rozmowa bezpośrednia lub przez komunikatory, wiadomość przekazana na piśmie) [6].
Porozumiewanie się ma charakter transakcyjnego i dynamicznego procesu (czy inaczej praktyki społecznej), zachodzącego pomiędzy uczestnikami poprzez wzajemne interakcje, w których jednostki posługują się symbolami. Symboliczny charakter komunikacji wyjaśnia perspektywa teoretyczna znana jako interakcjonizm symboliczny George’a Herberta Meada, choć nazwę tę ukuł jego uczeń Herbert Blumer. Orientacja ta szczególny nacisk kładzie na zdolność ludzi do tworzenia symboli i posługiwania się nimi w celu wzajemnego komunikowania się. Warunkiem jego skuteczności jest zdolność ludzi do uzgodnienia sensu gestów słownych i gestów ciała [7]. Zgodnie z koncepcją Meada: „ludzie komunikują się i wchodzą w interakcje poprzez ‘odczytywanie’ i ‘interpretowanie’ gestów innych osób, tj. przez symbole, które emitują. Uzyskują zdolność do wzajemnego odczytywania się, do antycypowania wzajemnych reakcji oraz do wzajemnego przystosowania się. Tę podstawową zdolność Mead określał terminem ‘przyjmowania roli innego’ (…). Do tej pory interakcjoniści kładą szczególny nacisk na proces przyjmowania roli innego jako na podstawowy mechanizm, dzięki któremu zachodzi interakcja” [8]. Kłopot w tym, że nie każdy rozumie symbole językowe tak samo. Stąd też komunikowanie się bywa czasem bardzo trudne.
Paradygmat interakcjonizmu symbolicznego nie jest jedyną teorią wyjaśniającą proces komunikowania. Od dziesięcioleci badacze podejmują próby opisania go, nadając mu różne ramy teoretyczne. Ich rozbudowaną prezentację znaleźć można w podręczniku E. Griffina "Podstawy komunikacji społecznej" [9], w którym obok omówionego interakcjonizmu symbolicznego autor wyróżnia szereg innych koncepcji (m.in. skoordynowanego gospodarowania znaczeniem Barnetta Pearce’a i Vernona Cronena, penetracji społecznej Irwina Altmana i Dolmasa Taylora, redukowania niepewności Charlesa Bergera).
Warto zaznaczyć, że to, co ludzie próbują osiągnąć przez organizowanie wiadomości, zależy od przyjętego modelu komunikacji. Model transferu informacji (inaczej zwany modelem liniowym lub modelem działania) zakłada, że komunikujemy się z innymi, aby dotrzeć do słuchaczy. W tym modelu komunikacja jest procesem jednostronnym: nadawca koduje wiadomość i wysyła wybranym kanałem do odbiorcy, który ją dekoduje. Potencjalne szumy mogą negatywnie wpływać na dokładność odbioru wiadomości. Model uzgadniania znaczenia wskazuje, że komunikowanie się jest po to, aby tak samo rozumieć ludzi, sytuacje, wydarzenia. W tym modelu komunikacja jest procesem kołowym, nadawca i odbiorca wchodzą w te dwie role naprzemiennie, dzięki tzw. pętli sprzężenia zwrotnego. Ważnym elementem tego typu komunikacji jest fakt, że każdy z uczestników wnosi do wszystkich sytuacji komunikacyjnych własny obszar znaczeń, a część osobistych obszarów nadawcy i odbiorcy reprezentuje ich wspólny obszar znaczenia. Celem komunikacji w modelu perswazyjnym jest nakłonienie innych, aby przyjęli nasz punkt widzenia lub działali tak, jak my tego oczekujemy. Przekonywanie może służyć tworzeniu wspólnych obszarów znaczenia. Założeniem komunikacji jako perswazji jest stwierdzenie, że jeśli ludzie posiadają ten sam system przekonań i wartości, to będą razem mogli pracować bardziej wydajnie. Model komunikacji jako społeczności wskazuje, że komunikacja ma ułatwić koordynację między ludźmi żyjącymi w konkretnej społeczności. Ten model jest uznawany jako nadrzędny wobec trzech modeli wcześniej opisanych, i najbardziej użyteczny, bowiem dzięki niemu można zweryfikować, jakie elementy transferu informacji, uzgadniania znaczenia lub perswazji pozwalają ludziom na koordynację ich działań [10].
Podsumowanie 1: Czego warto dowiedzieć się na temat komunikacji interpersonalnej i dlaczego?
Materiały uzupełniające:
Źródło: TEDx Talks, How miscommunication happens (and how to avoid it): Katherine Hampsten at Ted-Ed, 22.02.2016 (dostęp 13.07.2020). Dostępne w Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=gCfzeONu3Mo&feature=youtu.be
Źródło: The LatmimerGroup.com, The Recipe for Great Communication: Dean Brenner, 22.07.2014 (dostęp 13.07.2020). Dostępne w Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=qFWsTsvJ8Xw
Źródło: TEDx Talks, 6 communication truths that everyone should know: Antoni Lacinai at TedxVasa, 22.09.2017 (dostęp 13.07.2020). Dostępne w Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=zvcbn6WtJvQ
Bibliografia
1. Morreale, S. P., Spitzberg, B. H., Barge, J. K.: Komunikacja między ludźmi. Motywacja, wiedza i umiejętności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 57.2. Griffin, E.: Podstawy komunikacji społecznej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003, s. 74.
3. Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B.: Psychologia poznawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
4. Goban-Klas, T.: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia telewizji i Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 54-58.
5. Adler, R. B., Rosenfeld, L. B., Proctor II, R. F.: Relacje interpersonalne. Proces porozumiewania się, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2007, s. 10.
6. Adler, R. B., Rosenfeld, L. B., Proctor II, R. F.: Relacje interpersonalne. Proces porozumiewania się, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2007, s. 12.
7. Turner, J. H.: Struktura teorii socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 419.
8. Turner, J. H.: Struktura teorii socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 420.
9. Griffin, E.: Podstawy komunikacji społecznej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
10. Morreale, S. P., Spitzberg, B. H., Barge, J. K.: Komunikacja między ludźmi. Motywacja, wiedza i umiejętności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 34-57.
11. Stewart, J.: Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 37.